جلوه های زیبایی در مجموعه بسطام (کتیبه نگاری‏‏‏‏‏‏، کاشیکاری و گچبری)

مجموعه تاریخی بسطام شامل بناهای سردر ورودی و دالان اولجایتو، ایوان مقابل ورودی به صحن (ایوان غازان خان)، گنبد غازان خان، حرم امامزاده محمد (ع) و گنبد قرینه آن، مسجد جنب حرم، آرامگاه بایزید، توحید خانه خانقاه (صومعه بایزید)، مسجد بایزید، منار سلجوقی (منارجنبان)، مسجد جامع، برج کاشانه، و مدرسه شاهرخیه می باشد. این مجموعه تاریخی، حاوی میراث گرانبهایی از چند دوره هنر ایرانی- اسلامی است که تا کنون به طور دقیق و ژرف مورد بررسی قرار نگرفته است. اگر چه این مجموعه حاوی عناصر تصویری غنی از دوران سلجوقی، ایلخانی، تیموری، صفوی و قاجار می باشد، به دلیل محدودیت منابع موجود در باره این مجموعه، نمی توان آثار این مجموعه را از منظر زیبایی شناسی بررسی کرد. کتاب ها و مقالات موجود در این باره تنها به معرفی گوشه هایی از آثار آن هم صرفاً از حیث تاریخی پرداخته اند. در این پژوهش هدف بررسی زیبایی شناسانه این مجموعه است و روش تحقیق به صورت توصیفی، تحلیلی می باشد. ابتدا عکس ها و اطلاعات لازم به منظور معرفی مجموعه آثار تاریخی بسطام با تأکید بر جلوه های زیبایی در کتیبه نگاری، کاشیکاری و گچبری با دو روش میدانی و کتابخانه ای جمع آوری شده است. سپس اطلاعات به دست آمده جهت نیل به اهداف پژوهش مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند.مجموعه بسطام شامل تزئیناتی به شیوه کاشیکاری (کاشی معقلی و کاشی معرق)، گچبری و آجرکاری و نیز نقاشی روی گچ می باشد. در تمامی این تزئینات صرف نظر از شیوه کار، از نقوش انتزاعی گیاهی شامل گل ها، ختایی ها و اسلیمی ها، نیز نقوش هندسی و خوشنویسی جهت تزئین استفاده شده است. انتزاعی بودن نقوش سبب می گردد که انسان با دیدن این آثار بیش از آنکه دنبال تطبیق نقش با موجود عینی آن باشد، به فضایی برای تعمق و تأمل دست یابد. تنها در دوشیوه کاشیکاری و نقاشی روی گچ، رنگ وارد تزئینات مجموعه شده است که البته این رنگ ها براساس جنبه نمادینشان حضور دارند و به گونه ای استفاده شده اند که برمعنویت فضا می افزایند.باوجود اینکه در این مجموعه آثاری از تزئینات و تعمیر در دوره های گوناگون وجود دارد، اما بنا یکپارچگی خود را از دست نداده و در تمام این آثار اصول حاکم بر هنر اسلامی حفظ شده است و در حقیقت این آثار به تداوم سنت هنر اسلامی کمک کرده اند.